مقاومت الکتریکی چیست؟
مقاومت الکتریکی یکی از پایه‌ای‌ترین و پرکاربردترین قطعات در دنیای الکترونیک است. تقریباً هیچ مداری را نمی‌توان پیدا کرد که در آن از مقاومت استفاده نشده باشد. این قطعه ساده وظایف مهمی مثل محدود کردن جریان، تقسیم ولتاژ، محافظت از قطعات حساس و تنظیم سطح سیگنال را بر عهده دارد. در این مقاله، به زبان ساده با انواع مقاومت‌ها، روش خواندن مقدار آنها، نحوه تشخیص با مولتی‌متر و تفاوت بین مدل‌های مختلف آشنا خواهیم شد.
مقاومت چیست؟
مقاومت یا Resistor قطعه‌ای است که در برابر عبور جریان الکتریکی مقاومت می‌کند و بخشی از انرژی الکتریکی را به گرما تبدیل می‌کند. واحد اندازه‌گیری آن اهم (Ω) است و نماد آن در نقشه‌های مدار معمولاً یک خط زیگزاگی یا مستطیل است.
انواع مقاومت‌ها
مقاومت‌ها را می‌توان بر اساس ویژگی‌های مختلف دسته‌بندی کرد، اما مهم‌ترین تقسیم‌بندی‌ها به شرح زیر است:
1. مقاومت ثابت
مقدار اهمی این نوع مقاومت‌ها همیشه یکسان است و در طول زمان تغییر نمی‌کند. متداول‌ترین انواع مقاومت ثابت عبارت‌اند از:
- کربنی (Carbon Film): قیمت پایین، دقت کم – مناسب برای پروژه‌های ساده.
- فلزی (Metal Film): دقت بالا، پایداری خوب – مناسب برای مدارهای حساس.
- سیمی (Wirewound): توان بالا، برای کاربردهای صنعتی و منابع تغذیه.
2. مقاومت متغیر
در این نوع، مقدار مقاومت با چرخاندن یا حرکت دادن یک شفت یا لغزنده تغییر می‌کند:
- پتانسیومتر (Potentiometer): دارای سه پایه – تنظیم ولتاژ یا صدا.
- تریمر (Trimmer): نسخه‌ی کوچک‌تر برای تنظیمات دقیق داخل برد.
نحوه خواندن مقدار مقاومت‌های ثابت (کد رنگی)
مقاومت‌های ثابت اغلب دارای رنگ‌های نواری هستند که مقدار اهم آنها را نشان می‌دهند. کد رنگی معمولاً شامل 4 یا 5 نوار است.
روش خواندن مقاومت ۴ نواره:
مثال:
-
قهوه‌ای – مشکی – نارنجی – طلایی
-
معادل: 10 × 1000 = 10000 اهم یا 10 کیلو اهم با 5% تلورانس
نکته: نوار چهارم نشان‌دهنده میزان تلورانس است (خطای احتمالی در مقدار واقعی مقاومت)
مقاومت‌های SMD و نحوه خواندن آنها
مقاومت‌های SMD یا سطح‌چسب، مخصوص بردهای الکترونیکی کوچک و مدرن هستند و به‌جای نوار رنگی، مقدار اهم آنها با کد عددی نوشته می‌شود.
روش خواندن:
کد سه رقمی:
مثلاً کد 472 یعنی:
-
دو رقم اول: 47
-
رقم سوم: تعداد صفرها → 2 صفر
→ مقدار: 4700 اهم یا 4.7 کیلو اهم
کد چهار رقمی (دقت بالا): مشابه سه رقمی ولی دقیق‌تر.
تفاوت مقاومت ثابت و متغیر
نحوه تست مقاومت با مولتی‌متر
برای تست مقدار واقعی یک مقاومت از مولتی‌متر دیجیتال استفاده می‌شود:
- مولتی‌متر را روی حالت اهم (Ω) بگذارید.
- دو سر پراب را به دو پایه مقاومت وصل کنید.
- مقدار نمایش‌داده‌شده را بخوانید.
- توجه: مقاومت باید از مدار جدا شده باشد یا حداقل یک سر آن آزاد باشد تا مقدار دقیق‌تری نمایش داده شود.
تلورانس مقاومت چیست؟
تلورانس یعنی میزان خطا یا عدم دقت مقاومت نسبت به مقدار اسمی آن. معمول‌ترین مقادیر تلورانس:
-
طلایی: ±5٪
-
نقره‌ای: ±10٪
-
بدون رنگ: ±20٪
-
قهوه‌ای یا قرمز (در مقاومت‌های دقیق): ±1٪ یا ±2٪
جمع‌بندی
مقاومت الکتریکی یک قطعه ساده اما حیاتی در الکترونیک است که شناخت دقیق انواع و روش خواندن آن، در طراحی مدارهای الکترونیکی ضروری است. با دانستن اصول کد رنگی، تشخیص مقاومت‌های SMD و استفاده صحیح از مولتی‌متر، می‌توانید به راحتی با این قطعه پرکاربرد کار کنید و دقت طراحی خود را بالا ببرید.
